مزخرفات فارسی
مراقب رقیب باشید
در فارسی کلمههای زیادی داریم، بهخصوص از ریشه عربی، که آنها را در معنایی متفاوت با کاربرد اصلی یا قدیمشان به کار میبریم. یکی از آنها «رقیب» است، که بهخصوص در عرصه عشق و عاشقیِ جوانها پرکاربرد است و پردردسر. رقابت امروزه به معنای تلاش برای پیشیگرفتن بر یکدیگر به کار میرود، اما در اصل و اساس به معنای نگهبانی کردن بوده، یا همان «مراقبت» خودمان. یعنی ما در گذر زمان، کلمه «رقابت» را از معنای اصلی خودش دور کردهایم و به جای آن «مراقبت» را گذاشتهایم. به تبعِ آن، «رقیب» را هم دیگر به جای «نگهبان و محافظ و مراقب» به کار نمیبریم و آن را برای کسی استفاده میکنیم که یا میخواهد در کسب و کار از ما پیشی بگیرد و «رقیب کاری» است، یا میخواهد معشوق ما را از چنگمان درآورَد و «رقیب عشقی» است. این را گفتم تا پسفردا اگر خواستید شعر و بیتی از سعدی یا حافظ انتخاب کنید و برای معشوقتان بفرستید و به درگاهش نالههای جانسوز کنید، برندارید مثلاً به نقل از حافظ بنویسید:
من ارچه در نظر یار خاکسار شدم
رقیب نیز چنین محترم نخواهد ماند
یا از آن بدتر:
روی تو کس ندید و هزارَت رقیب هست
در غنچهای هنوز و صدَت عندلیب هست
رقیب در هر دوی این ابیات همان مراقب است و ربطی به رقیبِ توی ذهن شما ندارد. البته خیال نکنید مقصودم این است که از فردا کلمه «رقیب» را در معنای قبلی و ریشهایاش استفاده کنید. غرض این است که با شناختِ بهتر واژهها، شیرینی بیشتری از جزئیات زبان فارسی بچشیم و، به گفته زندهیاد ابوالحسن نجفی، حواسمان باشد که غفلت از معنای اصلی این واژه، اغلب موجبِ بدفهمی نوشتههای پیشینیان، بهخصوص شعر حافظ شده و میشود.
نگران پیدا کردن شعر برای روضههای عاشقی هم نباشید. در آن دوران هم اینطور نبوده که عشّاق از دردسرِ رقیبان در امان باشند، فقط جور دیگری درددل میکردند. مثلاً میتوانید وجه عرفانیِ این بیت مولانا را بیخیال شوید و آن را برای معشوق بیوفا یا خدانکرده خیانتکارتان بفرستید؛ صددرصد تضمینی، بدون درد و خونریزی:
آه که من دوش چهسان بودهام
آه که تو دوش که را بودهای
#مزخرفات_فارسی، #رضا_شکراللهی، #ققنوس، صص ۹۹ و ۱۰۰